Otizmli Çocuklarda Yaygın Davranış Bozuklukları ve Başa Çıkma Yöntemleri
Otizmli çocuklarda ortak rastlanan problem davranışlarla başa çıkmak zor olabilir. Ancak, çocuğunuzu tetikleyen şeyleri anlayarak ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirerek onların problem davranışlarının üstesinden gelmesine yardımcı olabilirsiniz. Otizm spektrum bozukluğuna sahip her çocuk eşsizdir ve kendine has sorunlu davranışlara sahip olacaktır, ancak en yaygın olan problem davranışlardan bazıları şunlardır:
• Öfke nöbetleri
• Kendine zarar verme
• Başkalarına karşı saldırganlık
• Kaçma
• Yıkım
• Çığlık
Otizmli çocuklarda sorunlu davranışlar günlük hayatı daha stresli ve bunaltıcı hale getirebilir. Bu sadece sizin için değil, onlar için de geçerlidir. Bunun nedeni, problem davranışların genellikle ihtiyaç duydukları veya istedikleri şeyleri iletme isteklerinden doğmasıdır. Ancak çoğu zaman isteklerini etkili bir şekilde nasıl dile getireceklerini bilmezler.
Birinci Adım: Çocuğunuzun İhtiyaçlarını Belirleyin
Çocuğunuzun sorunlu davranışların üstesinden gelmesine yardımcı olmak, özellikle değiştirmek istediğiniz birden fazla problem davranış sergiliyorlarsa, göz korkutucu görünebilir. İlk olarak, en yıkıcı veya tehlikeli olandan en az yaygın olana kadar bu davranışların bir listesini yapın. Bu davranışları birer birer ele almak, sürecin daha sorunsuz ilerlemesine yardımcı olabilir. Bir davranışı ele almaya başladığınızda, diğer sorunlu davranışların ortaya çıkması da yüksek oranda azalabilir.
İkinci Adım: Tetikleyicileri Belirleme
Çocuğunuzun sorunlu davranışlarını neyin tetiklediğini belirlemek, birden fazla unsur barındırdığından biraz zaman alabilir. Birinci adımda tespit ettiğiniz davranışların birkaç haftaya yayılan bir günlüğünü tutun. Rutindeki değişiklikler genellikle sorunlu davranışları tetiklediğinden, programların değiştiği hem hafta içi hem de hafta sonlarını dahil etmek en iyisidir.
Çocuğunuzun neden belirli şeyler tarafından tetiklendiğini anlayamayabileceğinizi akılda tutmak çok önemlidir. Yargılayıcı olmamak için elinizden gelenin en iyisini yapın. Bunun yerine, bir bilim adamının konuyu gözlemlediği gibi bakın. Evet, bu zor olabilir, özellikle de çocuğunuzun problemli otistik davranışları günlük yaşamı bozduğunda. Ancak unutmayın, çocuğunuzun davranışlarını gözlemleyerek, potansiyellerine ulaşmalarına nasıl yardımcı olabileceğinizi öğreniyorsunuz.
Otizmli çocuklar için yaygın tetikleyiciler iki kategoriye ayrılabilir:
1. Dış ortam
2. İç ortam
Dış Ortam Tetikleyicileri
Çocuğunuzun dış çevresinde olan problem davranışları tetikleyen şeyleri anlamak çok önemlidir. Bu tetikleyicileri tespit ettiğinizde, çocuğunuzun sorun çıkarmasına neden olabilecek şeyleri tahmin edebilirsiniz ve ileriye dönük problemleri önlemek için gerekli değişiklikleri yapabilirsiniz.
• Sosyal: Sosyalleşme gerektiren durumlar otizmli çocuklar için zor olabilir ve bu da kaygı oluşumuna neden olabilir. İster başka bir çocukla etkileşime girmeye çalışırken çocuğunuzun yanında olduğunuz kontrollü bir ortam olsun, ister çok sayıda çocukla oyun buluşmaları, piknikler veya okulda teneffüs zamanları gibi büyük toplanmalar olsun.
Planlanmamış veya habersiz her türlü sosyal olay, otizmli çocuğunuzun sorunlu davranışlar sergilemesini tetikleyebilir.
• Duyusal yüklenme: Otizmli çocuklar için yaygın bir tetikleyici, çok yoğun duyusal girdidir. Duyusal yüklenme herhangi bir zamanda ve herhangi bir ortamda ortaya çıkabilir. Çocuğunuz yüksek sesler, kalabalıklar, kokular, yiyecek, diş veya tıbbi sorunlar, banyo, kıyafetler ve hatta buzdolabınızın uğultusu gibi ortam sesleri tarafından tetiklenebilir.
Otizmli çocuklarda sorunlu davranışlar genellikle duyuları tarafından aşırı uyarıldığında ortaya çıkar ve bu da eylemlerini kontrol etmelerini zorlaştırır.
• Kayıtsızlık: Bu can sıkıntısı anlamına gelir. Çocuğunuzun bir şeyle ilgilenmediğini varsayalım, örneğin inşaat ekipmanlarıyla daha fazla ilgilendiklerinde bir öğretmenin hayvanlar hakkında konuşmasını dinlemek gibi. Bu durumda, zorlayıcı davranışlar sergileme olasılıkları daha yüksektir.
• Gerçekçi olmayan beklentiler: Bazen, ebeveynler, bakıcılar, akranlar ve öğretmenler, otizmli bir çocuğa, yapabilmeleri gerektiğini "düşündükleri" bazı şeyleri yapmaları için çok fazla baskı uygulayabilirler. Örneğin, otizmli bazı çocuklar kıyafet giymekte zorlanırlar. Bu nedenle, bunu yapma becerisine sahip olmadıklarında ve bu görevi yerine getirmeleri beklendiğinde, hayal kırıklığına uğrayabilirler; bu da problem davranışlara yol açabilir.
Kendi başlarına yapmaya hazır olmadıkları şeyleri yapmaları için onlara çok fazla baskı yapmadan önce çocuğunuzun ihtiyaçlarını anlamak çok önemlidir.
• İletişim sorunları: Otizmli çocuklarda sorunlu davranışlar, istek ve ihtiyaçlarını size, öğretmenlerine veya akranlarına iletememelerinden kaynaklanabilir. Çocuğunuz konuşsa da konuşmasa da, etkili bir şekilde iletişim kurmakta sorun yaşayabilir. Bu, hayal kırıklığına ve problem davranışlara yol açar.
İç Ortam Tetikleyicileri
Bu sorunlu davranış tetikleyicilerini tespit etmek biraz daha zor olabilir, ancak çocuğunuza nasıl yardım edeceğinizi anlamak için çok önemlidirler. Ve otizmli çocuklarda iletişim becerileri pek güçlü olmadığından, bu tetikleyicileri belirlemek sizin için biraz daha fazla çalışma gerektirebilir.
• Gıda alerjileri veya hassasiyetleri: Çocuğunuzun yiyeceklere nasıl tepki verdiğini yakından takip edin. Ne yediklerinin ve (ishal veya kızarmış yanaklar gibi) olası fiziksel tetikleyicilerin günlüğünü tutun. Belirli bir yiyecek otizmli çocuğunuzu rahatsız ediyorsa, bunu düzgün bir şekilde ifade edemeyebilirler. Bunun yerine, kollarını çırpmak ve tekrarlayan davranışlar sergilemek gibi problem davranışlarda bulunabilirler. Herhangi bir olumsuz dönüt fark ederseniz, yardımcı olup olmadığını görmek için yiyeceği ortadan kaldırmayı deneyin.
• Fiziksel ağrı: Otizmli çocuğunuzda kesik, apse, çürük, oyuk, mide yanması veya burkulma varsa, bunu size anlatamayabilir. Çocuğunuzun neresinin acıdığını size gösterebileceği için vücudun belirli bölümüyle sınırlı olan davranışlara dikkat edin.
• Nöbetler: Nöbetlerin tespit edilmesi bazen güç olabilir. Çocuğunuzun yalnızca tipik problem davranışlar sergilediğini düşünebilirsiniz. Ancak, normalin dışı görünen amaçsız, garip davranışlar görürseniz, çocuğunuzun doktorundan randevu almanın zamanı gelmiş olabilir.
• Koordinasyon sorunları: Çocuğunuz motor becerileri ile ilgili sorun yaşıyorsa, yürürken veya oynarken çok koordine değilse, endişeli ve sinirli davranışlarda bulunabilir; bu da problem davranışlara yol açabilir.
• Yorgunluk, susuzluk ve açlık: Bu, her çocuk için aynı olduğu için daha kolay tespit edilen bir iç tetikleyicidir. Yorgun, aç veya susuzlarsa, problem davranışlar sergileme olasılıkları daha yüksektir.
• Duygusal kaygılar: Çocuklar duyguları kolayca kavrarlar. Stresliyseniz, zor bir yaşam veya sağlık durumuyla mücadele ediyorsanız veya endişe ve korku yaşıyorsanız, çocuğunuz bunu fark edecektir. Ve duygularınız üzerinde herhangi bir kontrole sahip olmadıkları için, başa çıkma mekanizması olarak rahatsız edici davranışlar sergilemeye başlayabilirler.
Üçüncü Adım: Bir Müdahale Planı Hazırlayın
Çocuğunuzun tetikleyicilerini belirlediyseniz, onları en aza indirmenizi sağlamak için harekete geçmenin zamanı gelmiş demektir. Başlamadan önce, kendinize sabrın anahtar olduğunu hatırlatın - otizmli çocuğunuza ve kendinize karşı sabır. Tetikleyicilerden kaçınmak veya çocuğunuza yeni başa çıkma mekanizmaları öğretmek bazen deneme yanılmayla olur. Ancak yönteminize sadık kalırsanız, çocuğunuzu başarılı bir geleceğe hazırlarsınız.
İşte çocuğunuzun sorunlu davranışların üstesinden gelmesine yardımcı olacak bazı fikirler:
• Duyusal molalar verin: Çocuğunuzun aşırı uyarıldığını gözlemlerseniz, günlük rutininize düzenli duyusal molalar ekleyebilirsiniz. Çocuğunuzun neye ihtiyacı olduğu büyük ölçüde kişiliğine bağlıdır. Duyusal molalar, çocuğunuzun vestibüler duyuyu dengelemeye yardımcı olur; bu, dengeyi ve vücudun algısını kontrol eden duyudur. Otizmli çocuklar aşırı uyarıldığında, vestibüler duyuları dengesiz olduğu için genellikle tekrarlayan davranışlar sergileyebilirler. Bu duyu dengesini sağlamak için, aşağıdaki duyusal mola uygulamalarından herhangi birini uygulamayı değerlendirin:
• Ağırlıklı yelek veya battaniye örtmek
• Sevilen dokuya sahip bir şeyi ovalamak
• Müzik dinlemek
• Etrafında dönmek veya sallanmak
• Yürüyüşe çıkmak veya koşmak
• Gevrek bir şey çiğnemek
Çocuğunuzun duyusal molalara ne sıklıkla ihtiyacı olduğu değişir. En sık her iki saatte bir ihtiyaç duyabilirler. Ancak, çok tedirgin veya stresli oldukları günlerde, daha fazlasına ihtiyaçları olabilir.
• Görsel bir rutin programı oluşturun: Çocuklar, özellikle otizmli çocuklar, rutinle ilerleme kaydederler. Görsel ipuçlarıyla bir rutin oluşturun, böylece çocuğunuz her gün neyle karşılaşacağını bilir. Çocuğunuza dişlerini fırçalarkenki fotoğrafını, ardından anne, baba ve kardeşlerle kahvaltı yaparkenki resmini, (ardından oyun zamanı, öğrenme zamanı, mola zamanı, atıştırmalık zamanı vb.) gösterebilirsiniz.
• Çocuğunuzu rutindeki değişikliklere hazırlayın: Bu, çocuğunuza farklı bir şey yapmadan veya bir yere gitmeden önce 10 dakikalık bir uyarı vermek kadar basit olabilir. Resim, saat veya zamanlayıcı kullanabilirsiniz. Sosyal hikayeler de kullanabilirsiniz.
• Çocuğunuzu aşırı uyarıcı ortamlarla yavaşça tanıştırın: Aşırı uyarılma, otizmli birçok çocuk için ortak bir tetikleyicidir. Çocuğunuzu uyarabilecek her türlü şeyden de kaçınmayınız. Bunun yerine, onlar için zorlayıcı olabilecek bir ortamı çocuğunuza yavaşça tanıtmayı deneyin. Örneğin, otizmli çocuğunuz market alışverişi yaparken sorunlu davranışlar sergiliyorsa, bu aktiviteyi yavaş yavaş tanıtmayı deneyin. İlk ziyaretinizde beş dakikalığına markete gidebilir ve daha sonra komple bir alışveriş gezisi planlayabilirsiniz.
• Temel kurallar belirleyin: Çocuğunuzun sorunlu davranışlarını değiştirmeye çalışırken, yeni beceriler öğrendiklerini ve bunun onlar için zor olabileceğini unutmayın. Temel kuralları yavaşça belirlemek önemlidir. Onlara "Kahvaltınızı bitirirseniz, iPad'i 15 dakikalığına alabilirsin" gibi kuralların resimlerini ilgili görüntülerle birlikte göstererek ufaktan başlayın. Veya, "Markette uslu durursan, sana ödül alırım.''
• Sakinleştirici cihazlar kullanın: Otizmli çocuklar için çeşitli stres oyuncakları, sakinleştirici battaniyeler ve duyusal sakinleştirici cihazlar mevcuttur. Tedirgin olurlarsa onları sakinleştirebileceğinizden emin olmak için bu eşyaları arabanızda, çantanızda veya sırt çantanızda saklayın.
• Sorunlu davranışlara yenilmeyin: Evet, çocuğunuza, özellikle toplum içinde, sorunlu davranışlar sergilediklerinde istediklerini vermemek zor olabilir. Onlara temel kuralları hatırlatın. Olumlu davranışları ödüllendirmek kabul edilebilir, ancak problem davranışlara yenilirseniz bunların üstesinden gelmeyi daha zor hale getirirsiniz.
Comments